Cyfrowo natywne czy cyfrowo zagubione? Aktywność internetowa polskich nastolatek i nastolatków w kontekście sposobów wyszukiwania oraz oceny wiarygodności informacji
DOI:
https://doi.org/10.24917/ycee.12131Słowa kluczowe:
nastolatki, Internet, cyfrowa natywność, cyfrowe nawykiAbstrakt
Celem poniższego artykułu jest przedstawienie wzorów użytkowania Internetu przez nastolatki i nastolatków, ze szczególnym uwzględnieniem sposobów wyszukiwania i weryfikowania informacji w sieci. Praca opiera się na interpretacji danych dotyczących czasu spędzanego w Internecie oraz celów i sposobów korzystania z niego. W pierwszej części artykułu wspomniano o – krytykowanym w debacie akademickiej – koncepcie cyfrowej natywności. Następnie dokonano analizy zakresu, czasu i celów korzystania z Internetu. Wśród aktywności podejmowanych przez nastoletnie osoby dominują te zorientowane na rozrywkę, która, mimo że odgrywa ważną rolę w procesie rozwojowym, może prowadzić do błędnych przekonań związanych z praktykami korzystania z Internetu. Kolejną część artykułu poświęcono sposobom wyszukiwania i weryfikowania informacji. Choć wśród nastolatek i nastolatków wciąż popularne są tradycyjne metody wyszukiwania, młodzież używa wewnętrznych wyszukiwarek w mediach społecznościowych, ponieważ stara się ograniczać nadmiar źródeł podczas znajdowania potrzebnych wiadomości i jest najlepiej obeznana z platformami społecznościowymi. Świadomość konieczności sprawdzania informacji w tej grupie rośnie, ale wciąż nie osiąga wysokiego poziomu. Ponadto, osoby nastoletnie stosują raczej powierzchowne metody weryfikowania internetowej wiedzy, co może narażać je na m.in.: bańki informacyjne, dezinformację i phishing. W tej perspektywie szczególne znaczenie ma koncentracja na tym, jak możemy przygotować młodzież do pełnienia roli świadomych użytkowników i użytkowniczek sieci oraz w jaki sposób dorośli mogą wspierać nawyki związane z aktywnością w Internecie. Potrzebujemy również danych mówiących więcej o faktycznych – a nie tylko deklarowanych – zachowaniach nastolatek i nastolatków w sieci.
Downloads
Bibliografia
Adamowicz, K., Jurczyk, M. (2023). Higiena cyfrowa – wybrane sposoby i narzędzia do zarządzania czasem w przestrzeni wirtualnej przez uczniów i osoby aktywne zawodowo. Wychowanie w Rodzinie, 30(1), 107–127.
Andrzejewska, A. (2014). Dzieci i młodzież w sieci zagrożeń realnych i wirtualnych: Aspekty teoretyczne i empiryczne. Difin.
Andrzejewska, A. (2021). Aktywność młodzieży w mediach społecznościowych – perspektywa osobowa, społeczna i kulturowa. Społeczeństwo. Edukacja. Język, 14(2), 87–100. https://doi.org/10.19251/sej/2021.14.2(7)
Baran, D. (2013). Internet w Polsce. W: K. Pokorna-Ignatowicz (red.), Polski system medialny 1989–2011 (s. 76–78). Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM.
Batorski, D., Marody, M., Nowak, A. (red.). (2006). Społeczna przestrzeń internetu. Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej
„Academica”.
Bennett, S., Maton, K., & Kervin, L. (2008). The ‘digital natives’ debate: A critical review of the evidence. British Journal of Educational Technology, 39(5), 775–786. https://doi.org/10.1111/j.1467-8535.2007.00793.x
Bigaj, M., Ciesiołkiewicz, K., Mikulski, K., Miotk, A., Przewłocka, J., Rosa, M., Załęska, A. (2025). Internet dzieci. Raport z monitoringu obecności dzieci oraz Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15.
Boyd, D. (2014). It’s complicated: The social lives of networked teens. Yale University Press.
Breindl, Y. (2010). Critique of the Democratic Potentials of the Internet: A Review of Current Theory and Practice. TripleC: Communication, Capitalism & Critique. Open Access Journal for a Global Sustainable Information Society, 8(1), 43–59. https://doi.org/10.31269/triplec.v8i1.159
Buckingham, D. (2007). Digital Media Literacies: Rethinking Media Education in the Age of the Internet. Research in Comparative and International Education, 2(1), 43–55. https://doi.org/10.2304/rcie.2007.2.1.43
Cicha, K., Rutecka, P., Rizun, M., & Strzelecki, A. (2021). Digital and Media Literacies in the Polish Education System—Pre- and Post-COVID-19 Perspective. Education Sciences, 11(9), 532. https://doi.org/10.3390/educsci11090532
Coca-Cola HBC Polska i Kraje Bałtyckie (2023). Raport ESG 2023. Pobrano z: https://poland-baltics.coca-colahellenic.com/content/dam/cch/poland-baltics/documents/esg_report2023_pl.pdf.downloadasset.pdf [dostęp: 20.06.2025].
Couldry, N., & Mejias, U. A. (2019). The costs of connection: How data is colonizing human life and appropriating it for capitalism. Stanford University Press.
Culliford, E. (2021, 10 sierpnia). Google restricts ad targeting of under-18s. Reuters. Pobrano z: https://www.reuters.com/technology/google-restricts-ad-targeting-under-18s-2021-08-10/ [dostęp: 20:06.2025].
Datare Portal (2025, 3 marca). Digital 2025: Poland. Pobrano z DataReportal – Global Digital Insights website: https://datareportal.com/
reports/digital-2025-poland [dostęp: 20.06.2025].
Dziekońska, J. (2024). Wychowanie cyfrowe dzieci i młodzieży zanurzonych w Internecie. Rodzicielskie strategie, przekonania i trudności.
Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 633(8), 48–60. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.8658
EY Polska (2023). Ostrożni w sieci. Pobrano z: https://www.ey.com/pl_pl/insights/ostrozni-w-sieci [dostęp: 20.06.2025].
Filiciak, M., Danielewicz, M., Halawa, M., Mazurek, P., Nowotny, A. (2010). Młodzi i media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze. Raport Centrum Badań nad Kulturą Popularną SWPS. SWPS.
Gardner, H., & Davis, K. (2013). The App Generation: How Today’s Youth Navigate Identity, Intimacy, and Imagination in a Digital World. Yale University Press. https://doi.org/10.12987/9780300199185
Granic, I., Lobel, A., & Engels, R.C.M.E. (2014). The benefits of playing video games. American Psychologist, 69(1), 66–78. https://doi.org/
1037/a0034857
GUS (2024). Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2024 roku. Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie. Pobrano z Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/nauka-i-technika-spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne-w-polsce-w-2024-roku,1,18.html [dostęp: 20.06.2025].
Helsper, E. (2021). The Digital Disconnect: The Social Causes and Consequences of Digital Inequalities. SAGE Publications. https://doi.org/10.4135/9781526492982
Helsper, E.J., & Eynon, R. (2010). Digital natives: Where is the evidence? British Educational Research Journal, 36(3), 503–520. https://doi.org/10.1080/01411920902989227
Hofmokl, J. (2009). Internet jako nowe dobro wspólne. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Iwanicka, A. (2022). Media społecznościowe i influencerzy w życiu nastolatków. Edukacyjna Analiza Transakcyjna, (11), 55–70.
Jachymek, K. (2024a). Co jest złego w pozytywnym Internecie? O debacie wokół praktyk medialnych młodych osób. Dzieciństwo. Literatura i Kultura, 6(1), 10–24. https://doi.org/10.32798/dlk.1359
Jachymek, K. (2024b). Z nosem w smartfonie. Co nasze dzieci robią w Internecie i czy na pewno trzeba się tym martwić? Wydawnictwo Agora.
Jemielniak, D. (2019). Socjologia Internetu (wyd. 1). Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Jenkins, H. (2007). Kultura konwergencji: Zderzenie starych i nowych mediów (M. Bernatowicz, M. Filiciak, tłum.). Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Jungselius, B. (2024). A scoping review of current research on social media use among children and adolescents. Discover Psychology, 4(1), 116. https://doi.org/10.1007/s44202-024-00226-2
Karaś, G. (2025, 16 czerwca). To koniec Internetu. Google i AI właśnie zabijają sieć, jaką znam od lat. Pobrano z PC Format: https://pcformat.pl/to-koniec-internetu-google-i-ai-wlasnie-zabijaja-siec-jaka-znam-od-lat,7168292787834272a [dostęp: 21.07.2025].
Kłak, E. (2020). Wykorzystywanie Internetu przez dzieci i młodzież – pozytywne i praktyczne aspekty oraz zagrożenia. Kultura – Przemiany – Edukacja, 8, 193–203. https://doi.org/10.15584/kpe.2020.8.14
Krzysztofek, K., Kurczewski, J. (red.). (2006). Wielka sieć: E-seje z socjologii Internetu (wyd. 1). Trio.
Krzyżak-Szymańska, E. (2019). Charakterystyka zjawiska problemowego używania internetu oraz telefonu komórkowego przez młodzież uczącą się z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Raport końcowy. Pobrano z: https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2022/11/charakterystyka-zjawiska-problemowego-uzywania-internetu-oraz-telefonu-komorkowego-przez-mlodziez-uczaca-sie-z-niepelnosprawnoscia-intelektualna-w-stopniu-lekkim.pdf [dostęp: 23.06.2025].
Lange, R., Osiecki, J. (2014). Ogólnopolskie badanie nastolatki wobec Internetu realizowane na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka i NASK przez Pedagogium WSNS, w okresie maj–czerwiec 2014 r. NASK, pedagogium, Rzecznik Praw Dziecka.
Lange, R., Wrońska, A., Ładna, A., Kamiński, K., Błażej, M., Jankiewicz, A., Rosłaniec, K. (2023). Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów i rodziców. NASK – Państwowy Instytut Badawczy.
Laskowska, M. (2024). Medialne lustra: Jak media społecznościowe mogą odzwierciedlać i kształtować zachowania oraz postawy moralne dzieci. Przegląd Więziennictwa Polskiego, 343–362. https://doi.org/10.52694/ThPSR.2024.2.16
Leksy, K., & Nowak, K. (2023). Media społecznościowe jako źródło (o)presji związanej z wizerunkiem ciała użytkowników w okresie wczesnej dorosłości. Studia Edukacyjne, (71), 43–60. https://doi.org/10.14746/se.2023.71.3
Leszczyńska, E. (2019). Polacy w sieci: Analiza przemian użytkowania internetu. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Lisowska-Magdziarz, M. (2012). Edukacja medialna. Pytania, postulaty, program badawczy. Zeszyty Prasoznawcze, 4(212), 134–150.
Livingstone, S., & Helsper, E. (2007). Gradations in digital inclusion: Children, young people and the digital divide. New Media & Society, 9(4), 671–696. https://doi.org/10.1177/1461444807080335
Livingstone, S., & Sefton-Green, J. (2016). The Class: Living and Learning in the Digital Age. New York University Press. https://doi.org/10.18574/nyu/9781479884575.001.0001
Maitz, E., Maitz, K., Sendlhofer, G., Wolfsberger, C., Mautner, S., Kamolz, L.-P., & Gasteiger-Klicpera, B. (2020). Internet-Based Health Information–Seeking Behavior of Students Aged 12 to 14 Years: Mixed Methods Study. Journal of Medical Internet Research, 22(5), article e16281. https://doi.org/10.2196/16281
Morris, S., Murphy, H., & McCarthy, H. (2024, 8 sierpnia). Google and Meta struck secret ads deal to target teenagers. Financial Times. Pobrano z: https://www.ft.com/content/b3bb80f4-4e01-4ce6-8358-f4f8638790f8 [dostęp: 23.06.2025].
Ogonowska, A. (2022). Od intrygi i spisku do zagrożeń hybrydowych. Nowe kompetencje i edukacja medialna w cyberkulturze 3.0. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis | Studia de Cultura, 14(1), 7–22. https://doi.org/10.24917/20837275.14.1.1
Pénard, T., Poussing, N., & Suire, R. (2013). Does the Internet make people happier? The Journal of Socio-Economics, 46, 105–116. https://doi.org/10.1016/j.socec.2013.08.004
Perez, S. (2022, 12 lipca). Google exec suggests Instagram and TikTok are eating into Google’s core products, Search and Maps. Pobrano z: TechCrunch: https://techcrunch.com/2022/07/12/google-exec-suggests-instagram-and-tiktok-are-eating-into-googles-core-products-
-search-and-maps/ [dostęp: 23.06.2025].
Popiołek, M., & Sroka, K. (2019). Bańka filtrująca i świadomość mechanizmów jej funkcjonowania wśród młodzieży – wyniki badania
przeprowadzonego wśród gimnazjalistów. Zarządzanie Mediami, 7(3), 159–171. https://doi.org/10.4467/23540214ZM.19.011.11122
Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants Part 1. On the Horizon, 9(5), 1–6. https://doi.org/10.1108/10748120110424816
Ptaszek, G. (2019). Edukacja medialna 3.0: Krytyczne rozumienie mediów cyfrowych w dobie Big Data i algorytmizacji (wyd. 1). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pyżalski, J., Walter, N., & Iwanicka, A. (2023). Understanding Age-Related Differences in the Development of Digital Communication and Information Skills in Polish Adolescents. Multidisciplinary Journal of School Education, 12(2), 145–164. https://doi.org/10.35765/mjse.2023.1224.07
Pyżalski, J., Zdrodowska, A., Tomczyk, Ł., & Abramczuk, K. (2019). Polskie badanie EU Kids Online 2018. Najważniejsze wyniki i wnioski. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pobrano z: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu website: https://fundacja.orange.pl/files/user_files/EU_Kids_Online_2019_v2.pdf [dostęp: 20.06.2025].
Sarowski, Ł. (2017). Od Internetu Web 1.0 do Internetu Web 4.0 – ewolucja form przestrzeni komunikacyjnych w globalnej sieci. Rozprawy społeczne, 11(1), 32–39.
Sitek, M. (2024). Przestrzeń informacyjna młodych Polaków: Przegląd badań. W: M. Wojtkowiak (red.), Młodzież w infosferze (s. 109–140).
Instytut Badań Edukacyjnych.
Siuda, P., & Stunża, G.D. (2012). Dzieci Sieci. Kompetencje komunikacyjne najmłodszych. Raport z badań. Instytut Kultury Miejskiej.
Smahel, D., Lebedikova, M., Lacko, D., Kvardova, N., Mýlek, V., Tkaczyk, M., … Dedkova, L. (2025). Tech & teens: Insights from 15 studies on ICT’s impact on well-being. London School of Economics and Political Science. https://doi.org/10.21953/LSE.G4ASYQKCRUM7
Smykowski, B. (2007). Dynamika środowiska wychowawczego a wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży. Czasopismo Psychologiczne, 13(1), 31–41.
Surina, I.A., Surina, I., & Chrzanowska-Gancarz, M. (2022). Młodzież w sieci: (Nie)bezpieczna komunikacja w Internecie. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Szczepaniak, R. (2013). Konwergencja mediów – Orientacje i praktyki badawcze. Wydawnictwo Róża Wiatrów.
Tomczyk, Ł. (2019). Problematyczne użytkowanie internetu oraz portali społecznościowych wśród polskiej młodzieży. E-mentor, 2(79), 44–54. https://doi.org/10.15219/em79.1411
Turkle, S. (2011). Alone together: Why we expect more from technology and less from each other. Basic Books.
Twenge, J.M. (2018). iGEN: Why today’s super-connected kids are growing up less rebellious, more tolerant, less happy-and completely unprepared for adulthood*: *(and what this means for the rest of us) (First Atria Paperback edition). Atria Paperback.
Uhls, Y.T. (2016). Media Moms & Digital Dads: A Fact-Not-Fear Approach to Parenting in the Digital Age (wyd. 1). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315230214
Wasylewicz, M. (2024). Media społecznościowe w życiu współczesnego nastolatka. Humanitas Pedagogika i Psychologia, 1, 121–134.
Wąsowicz, G., & Styśko-Kunkowska, M. (2014). Młodzież w Internecie: Zagrożenie uzależnieniem: podręcznik do kwestionariusza MAWI. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wojtkowska, A., Hewiak, E., & Gąsiorowska, A. (2023). Nadużywanie mediów elektronicznych przez dzieci i młodzież: Badanie rozpowszechnienia problemu, jego determinantów i nowej interwencji profilaktycznej redukującej skalę problemu Raport z badań realizowany w ramach zadania 5.5. Narodowego Programu Zdrowia: Prowadzenie badań dotyczących uzależnień behawioralnych
oraz monitorowanie i ewaluacja podejmowanych działań. Fundacja Badań Społecznych. Pobrano z Fundacja Badań Społecznych: https://
kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/FBS_Naduzywanie-mediow-elektronicznych-przez-dzieci-i-mlodziz-.pdf [dostęp: 20.06.2025].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Youth in Central and Eastern Europe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
